Published in Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde 85, 6-7 in 2019
S.Y. van der Werf, I. Spendel, H. Betlem, G.P. Können
In mei 2018 zagen wij een zonsondergang die op het
laatst stagneerde: het laatste segmentje zon wilde minutenlang niet verdwijnen.
Het stagneren hangt samen met het Nova Zembla effect, die een te vroege
terugkeer van de zon bewerkstelligde bij de overwintering van Willem Barentsz
op Nova Zembla. Voor zover ons bekend is dit de eerste maal dat in Nederland
het Nova Zembla effect als zodanig is herkend.
Published in Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde 84, 232-233 in 2018
G.P. Können
Bij helder weer en laagstaande zon zie je op 90° van de
zon een donkere vlek in het water, waardoorheen je dieper in het water kan
kijken dan elders. De oorzaak is dat een wateroppervlak het verticaal
gepolariseerde hemellicht slecht weerkaatst. Mogelijk maken vissende jagers van
de vlek gebruik om zo hun jachtsucces te maximaliseren. Het effect is zeer
opvallend maar wordt pas na 1980
in de literatuur genoemd.
Published in Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde 84, 210-211 in 2018
G.P. Können
Een bijzon blijkt een sterk polarisatie effect te
vertonen: je kan hem niet uitdoven, maar bij het waarnemen door een
polarisatiefilter kan je hem heen en weer laten schuiven. Uit de mate van
verschuiving is de dubbelbreking van ijs te berekenen. Deze verschuiving kan
iedereen makkelijk zien, maar is 130 jaar onopgemerkt gebleven. Pas in 1977
wordt het effect voor het eerst in de literatuur genoemd.
Published in Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde 84, 230-231 in 2018
G.P. Können
In de
zomermaanden is de nachtelijke hemel soms veel helderder dan normaal: het is
alsof de zon 2-3 graden hoger staat dan in werkelijkheid. Dit wordt veroorzaakt
door de aanwezigheid van deeltjes in op grote hoogten (~80 km). Vaak gaat dit
gepaard met het verschijnen van lichtende nachtwolken in het schemeringsegment.
Terwijl de nachtwolken opvallen, is dat niet meteen het geval met de lichtende
nachtschemering: die valt eigenlijk pas op als je bij afwezigheid ervan op een volgende
nacht rond hetzelfde tijdstip wordt geconfronteerd met de gewone, donkere
schemering.
Published in Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde 66, 120-126 in 2000
S. Y. van de Werf, G. P. Können, W. H. Lehn, F. Steenhuizen
De eerst-geboekstaafde waarnemingen van het Nova-Zemblaeffect – een lange-afstandluchtspiegeling – werden gedaan tijdens Willem Barents’ derde tocht naar het Noorden (1596- 1597). Een stralenganganalyse toont aan dat de drie sleutelobservaties, op 24-27 januari 1597, alle gesimuleerd kunnen worden met één enkele, atmosferische temperatuurinversie. Ook blijkt dat het Nova-Zembla-effect zichtbaar kan zijn geweest over de centrale bergketen van het eiland. De door Gerrit de Veer gegeven richting waarin op 25 januari de schijnbare conjunctie tussen Jupiter en de maan werd gezien (noorden ten oosten) komt binnen één graad overeen met de berekende richting. De betrouwbaarheid van de waarnemingen, onderwerp van discussie gedurende vier eeuwen, lijkt hiermee aangetoond.
Published in Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde 65, 304-306 in 1999
G. P. Können
Dagboek opgemaakt tijdens mijn derde Antarctische expeditie: die naar Amundsen-Scott South Pole Station [gelegen op de geografische Zuidpool, dus op 90ZB] in het seizoen 1997/1998. [NB: beschrijvingen van mijn eerste en tweede Antarctische expeditie zijn te vinden op de pagina 'Diverse onderwerpen' van deze website].
Published in Nederland Tijdschrift voor Natuurkunde 38, 265-271 en 283-287 in 1972
G. P. Können
De optische verschijnselen aan de hemel – kransen, regenbogen, halo’s en glories – kennen alle hun analogon in deeltjesstrooiing. Voorbeelden worden getoond van deze verschijnselen in de hoekverdeling van atoom-atoom strooiingsexperimenten.
Published in University of Amsterdam and FOM Institute for Atomic and Molecular Physics, Amsterdam in 1970
G. P. Können
We hebben een apparaat gebouwd dat efficiënt halogeen bundels produceert in het electronvolt gebied. Mogelijke electon-tranfer experimenten in atom-molecuul botsingen worden besproken. Resultaten van een experiment om thermische halogeen bundels door middel van negatieve oppervlakte ionisatie te detecteren worden gepresenteerd. [NB: mijn proefschrift staat op de Engelse sectie van deze website, op de pagina ‘Physics and math’].
Published in FOM Institute for Atomic and Molecular Physics, FOM Report 27323/AMOLF 68/338, Amsterdam in 1968
G. P. Können
Een overzicht is gegeven van positieve en negatieve oppervlakte ionisatie. .Het bevat tabellen, met handgeschreven aanvullingen, van ionisatie potentialen en electron-affiniteiten van diverse atomen en moleculen, van werkfuncties van metalen, van oppervlakte-ionisatie efficiencies, en van verdampingsenergieën van atomen en ionen vanaf metallische oppervlakken.